ფრანკლინის კლუბი: რეკომენდაციები საქართველოს მთავრობას რელიგიური პოლიტიკის განსასაზღვრავად ქვეყანაში

571 002 733
[email protected]

Are not registered yet? Sign up

To confirm your registration, please check your email for a message from us with further details.

რეკომენდაციები საქართველოს მთავრობას რელიგიური პოლიტიკის განსასაზღვრავად ქვეყანაში

ივნ 17, 2022 blog ნიკა სულუხია

 საქართველოს რესპუბლიკისათვის სათანადო რელიგიური პოლიტიკის ჩამოსაყალიბებლად, შევეცდები მოგაწოდოთ ინფორმაცია ქვეყანაში არსებული რელიგიური მდგომარეობის შესახებ, გაგაცნოთ ისტორიულ კონტექსტსა და გაგიწიოთ რეკომენდაციები სხვადასხვა მნიშვნელოვან საკითხთან დაკავშირებით, კერძოდ, ყურადღებას გავამახვილებ არსებულ პოლიტიკურ, სამართლებრივ, ეკონომიკურ, საჯარო, საგანმანათლებლო და საინფორმაციო განზომილებებზე.

  საქართველოში არსებული რელიგიურ ტრადიციათა თუ კულტურათა მრავალფეროვნება, მისმა გეოგრაფიულმა მდებარეობამ განსაზღვრა. მართალია, მეოთხე საუკუნიდან მოყოლებული, როცა სახელმწიფო რელიგიად ქრისტიანობა გამოცხადდა, ქვეყანაში აღნიშნული აღმსარებლობა (მიმართულება- მართლმადიდებლობა) დომინირებს, თუმცა ამის პარალელურად ქვეყნის კულტურის ჩამოყალიბებაზე მნიშვნელოვანი გავლენა იქონია სხვა რელიგიებმა და ქრისტიანობის სხვა მიმართულებებმა. ისტორიული კონტექსტის გათვალისწინებით, აღსანიშნავია იუდაიზმის, ისლამის, კათოლიციზმისა და სომხური ეკლესიის გავრცელება ჩვენი ქვეყნის ტერიტორიაზე. აღნიშნულ დაჯგუფებებს საუკუნეების განმავლობაში წვლილი შეჰქონდათ ქვეყნის ეკონომიკურ, პოლიტიკურ თუ საგანმანათლებლო ფორმირებაში. ასახვა ჰპოვეს ქართული ხელოვნების სხვადასხვა სფეროში: მწერლობასა თუ ფოლკლორში (მეტწილად ისლამი), არქიტექტურაში (მეტწილად სომხური ეკლესია).

  აღმოსავლური ტრადიციის ქრისტიანობის დომინირებამ  შუა საუკუნეებიდან მოყოლებული საქართველოში ცეზაროპაპიზმის (სახელმწიფოს ბატონობა ეკლესიაზე) დამყარება გამოიწვია, რაც დამახასიათებელი იყო როგორც ბიზანტიური ტრადიციის, ისე რუსეთის იმპერიისათვის, რომელთა ზეგავლენას ჩვენი ქვეყანა განსხვავებული ინტენსივობით სხვადასვხა პერიოდში განიცდიდა. თუმცა საქართველოს ეკლესია ყოველთვის იუსტინიანისეულ სიმფონიის პრინციპს აიდიალებდა. სახელმწიფოს ზეგავლენამ ეკლესიაზე ცარისტული რუსეთის ბატონობის პერიოდში პიკს მიაღწია, ხოლო საბჭოთა ხელისუფლების მართველობისას მართლმადიდებელი ეკლესია კერძო პირად გამოცხადდა, შესაბამისად, გამოეყო სახელმწიფოს. საბჭოთა საქართველოში ათეისტური რეჟიმი გავრცელდა, თუმცა დღეს ქვეყანაში რადიკალურად განსხვავებული სიტუაციაა.

   2002 წლის საქართველოს საყოველთაო აღწერის შედეგების მიხედვით, ქვეყნის რელიგიურ მრავალფეროვნებას ქმნიან შემდეგი ჯგუფები: მოსახლეობის უმრავლესობა მართლმადიდებელია (83.9%). აღნიშნული აღმსარებლობის მნიშვნელოვან როლსა და გამორჩეულობას აღიარებს ქვეყნის მოქმედი კონსტიტუცუაც. მეორე ადგილს მუსლიმანები იკავებენ (9,9%), უმრავლეოსბა აჭარის რეგიონშია კონცენტრირებული. საქართველოს ტერიტორიაზე (აფხაზეთისა და სამხრეთ ოსეთის გამოკლებით) 2008 წლის მონაცემებით მოქმედებს 286 მეჩეთი და სალოცავი სახლი. მუსლიმანებს მოყვაბიან სომხური სამოციქულო ეკლესის წევრნი (3,9%); კათოლიკეები (0.8%)- საქართველოს კათოლიკეთა უმეტესობა ლათინურ წესს მისდევს და კავკასიის სამოციქულო ადმინისტრატორის ეპისკოპალურ დაქვემდებარებაში იმყოფებიან; იუდეველები (0.1%)- სინაგოგები მოქმედებს საქართველოს 6 ქალაქში. ჩვენი ქვეყნის მოქალაქეთა 0.6% მიიჩნევს, რომ არცერთი რელიგიური მიმდინარეობის წარმომადგენელი არაა, ხოლო სხვა რელიგიურ დაჯგუფებებს მიეკუთნება მოსახლეობის 0.8%, რომელთაგან აღსანიშნავია: იეზიდები, იეჰოვას მოწმეები, ბაპტისტები, ორმოცდაათიანელები, მალაკანი, დუხობარი. მოცემულ სტატისტიკა ასახავს საქართველოში არაერთი რელიგიის აღმსარებელთა თანაარსებობას, თუმცა დღეს ქვეყანაში არსებული რელიგიური პოლიტიკა ვერ უზრუნველყოფს თითოეული მათგანისათვის თანასწორუფლებიან გარემოს შექმნას.

   პოსტსაბჭოთა საქართველოს უმთავრესი იდეოლოგიური ორიენტირი ლიბერალური დემოკრატიაა. ადამიანთა უფლებათა ევროპული სასამართლოს პრაქტიკიდან ერთმნიშვნელოვნად გამომდინარეობს მოთხოვნა, რომ სახელმწიფო იყოს ნეიტრალური რელიგიებთან მიმართებით. შესაბამისად, დამოუკიდებლობის მოპოვების შემდეგ ჩვენი ქვეყანა ფორმალურად შეუდგა სეკურალიზმის იდეის განხორციელებას. ვამბობ ფორმალურად, რადგან აღნიშნული მისწრაფება პრაქტიკაში არ განხორციელებულა. პირიქით, განვლილ წლებში გატარებულმა რეფორმებმა სახელმწიფოსა და ეკლესიას შორის ურთიერთდამოკიდებულება კიდევ უფრო გააღრმავა. ამის საფუძველი მნიშვნელოვანწილად მართლმადიდებელი ეკლესიისათვის პრივილეგირებული სტატუსის ბოძება იქცა.

 საქართველოში ჩატარებულმა არაერთმა კვლევამ თუ ყოველდღიურმა პრაქტიკამ დაადასტურა მართლმადიდებელი ეკლესიის მიმართ მოსახლეობის კეთიგანწყობა და ნდობა. აღნიშნული განაპირობებს ხელისუფლების მხრიდან დომინანტი რელიგიის გამორჩევასა და სხვა რელიგიურ ორგანიზაციებზე მეტი უფლებების მიცემას. არსებული უთანასწორო მდგომარეობის ცხადი გამოხატულება და, ამავდროულად, საფუძველია სახელმწიფოსა და საქართველოს სამოციქულო ავტოკეფალურ მართლმადიდებელ ეკლესიას შორის 2002 წელს დადებული კონსტიტუციური შეთანხმება.

  აღნიშნული კონკორდანტის თანახმად, განისაზღვრა საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესიის სტატუსი. ის ისტორიულად ჩამოყალიბებულ საჯარო სამართლის იურიდიულ პირად გამოცხადდა მაშინ, როცა საქართველოს კანონმდებლობა დანარჩენ რელიგიურ გაერთიანებებს კერძო სამართლის იურიდიულ პირებად აღიარებდა. ეს კონკრეტული უთანასწორობა მხოლოდ 9 წლის შემდეგ აღმოიფხვრა, თუმცა ანალოგიური ღონისძიებები არ გატარებულა სხვა საკითხების მოსაგვარებლად.

   მართლმადიდებელი ეკლესიის პრივილეგიური მდგომარეობა მნიშვნელოვანწილად იკვეთება კონსტიტუციური შეთანხმებით გათვალისწინებულ ფულად დახმარებებსა და საგადასახადო შეღავათებში. აღნიშნული პოლიტიკის მიზნად დასახელებულია საბჭოთა კავშირის დროს ეკლესიისადმი მიყენებული ზიანის ანაზღაურება, თუმცა სათანადო კვლევები აღნიშნული ზარალის სრულად აღსაწერად არ არსებობს, არც დაზუსტებულია თუ რა ვადით ღებულობს მართლმადიდებელი ეკლესია ამ დახმარებას. ყოველდღიური პრაქტიკა კი აჩვენებს, რომ აღნიშნულ შეთანხმებას სუფსიდირების სახე აქვს, ხოლო თანხის მოცულობა, რომელსაც მართლმადიდებელი ეკლესია ყოველწლიურად იღებს, ათეულობით მილიონს აღემატება და მზარდი ტენდენციით ხასიათდება. აღნიშნული მნიშვნელოვანწილად განაპირობებს საქართველოს სამოციქულო ავტოკეფალური მართლმადიდებელი ეკლესიის გავლენისა და რელიგიურ ორგანიზაციებს შორის უთანასწორობის ზრდას. 

  მართალია, 2014 წლიდან დამატებით 4 რელიგიური დაჯგუფება: მუსლიმური, იუდეური, რომაულ-კათოლიკური და სომეხთა სამოციქულო ქრისტიანულ თემი ფინანსდება ბიუჯეტიდან, თუმცა სახელმწიფო სრულად აკონტროლებს გაერთიანებებისადმი გადაცემულ თანხას, თუ სად და რაში იხარჯება ის. აღნიშნული ქმნის საფრთხეს მთავრობის მიერ რელიგიურ ორგანიზაციათა შიდა საქმეების გაკონტროლებისა. მართლმადიდებელ ეკლესიასთან მიმართებით სახელმწიფოს არ აქვს მსგავსი ბერკეტი.

   მოყვანილ მაგალითებში ჩანს, რომ ბოლო ორი ათწლეულის განმავლობაში ეკლესიასთან ურთიერთობის კუთხით სახელმწიფომ გადაუხვია ლიბერალური დემოკრატიის პრინციპებს და შექმნა უთანასწორო მდგომარეობა რელიგიურ დაჯგუფებებს შორის. დღეს არსებული რელიგიური პოლიტიკა შეგვიძლია დავახასიათოთ როგორც „წახალისებული ეკლესიის მოდელი“, რაც გულისხმობს, რომ მართლმადიდებლური ეკლესია სარგებლობს აღიარებით, მაგრამ კონსტიტუცია ადგენს რომ ყველა ჯგუფი თანასწორია. გაწეული მხარდაჭერა ფუნქციონირებს როგორც ორგანიზაციისთვის მინიჭებული პრეროგატივების შენარჩუნების ცუდად შენიღბული მეთოდი, რათა ფორმალურად მაინც შენარჩუნდეს ლიბერალური რეჟიმის სახე.

 აღწერილი ისტორიულ კონტექსტსა და თანამედროვე საქართველოში შექმნილ სიტუაციაზე დაყრდნობით შევეცდები მოგცეთ რეკომენდაციები სხვადახვა საკითხში, რომელთა გათვალისწინება, ჩემი აზრით, დაგეხმარებათ, საქართველოსათვის შესაფერისი რელიგიური პოლიტიკის ჩამოყალიბებაში.

   პირველყოვლისა, საჭიროდ მიმაჩნია მკაფიოდ განისაზღვროს სახლემწიფოსა და ეკლესიას შორის ურთიერთობის ფორმა. არსებული საერთაშორისო პოლიტიკისა და საქართველოს მოსახლეობის უმრავლესობის ნების შესაბამისად, საჭიროა, არ გადავუხვიოთ ლიბერალურ დემოკრატიულ გზას, შესაბამისად გადავგათ რეალური ნაბიჯები სეკურალური სახელმწიფოს ჩამოსაყალიბებლად. საწყისი ეტაპისთვის, გთავაზობთ სეკურალიზმის მორიგების მოდელზე გადასვლას, რაც გულისმხობს რელიგიური ორგანიზაციების გარკვეულწილად წახალისებას, თუმცა გამორიცხავს რელიგიურ ორგანიზაციებს შორის დისკრიმინაციას. აღნიშნულის საფუძველზე საქართველოს სამოციქულო ავტოკეფალური მართლმადიდებელი ეკლესია დაკარგავს პრივილეგირებულის სტატუსს და მოხერხდება თანასწორი გარემოს შექმნა ყველა რელიგიის აღმსარებელისათვის. ხსენებული მოდელის წარმატებით განხორციელების შემთხვევაში კი, გირჩევთ, მხედველობაში იქონიოთ სრული გამიჯვნის სიტემაზე გადასვლა, რასაც საფუძველი სხვა სფეროებში გატარებული რეფორმებით ჩაეყრება.

   ეკლესიასთან ურთიერთობის ტიპის ცვლილებას, აუცილებელია, მოჰყვეს შესაფერისი სამართლებრივი გარდაქმნა. თანასწორობის მისაღწევად პირველი მნიშვნელოვანი ნაბიჯი იქნება 2002 წელს მიღებული კონსტიტუციური შეთანხმების გაუქმება. სეკურალიზმის მისაღწევად დაუშვებელია, მართლმადიდებელ ეკლესიასთან სახელმწიფო ურთიერთობდეს კანსტიტუციის მეშვეობით, ხოლო დანარჩენ რელიგიურ ორგანიზაციებთან  მოქმედი კანონმდებლობის საფუძველზე. კონკორდანტის გაუქმება საშუალებას მოგცემთ, რელიგიურ ორგანიზაციიებს საჯაროს ნაცვლად კერძო სამართლის იურიდიული  პირის სტატუსი მიანიჭოთ. რაც მეტად ხელს შეუწყობს სახლემწიფოსა და ეკლესიის ერთმანეთისგან გამიჯვნას.

   ძირეული რეფორმებია გასატარებელი ეკონომიკური კუთხით. კონსტიტუციური შეთანხმების გაუქმებით საქართველს სამოციქულო ავტოკეფალური მართლმადიდებელი ეკლესია აღარ დაფინანსდება ბიუჯეტიდან. მნიშვნელოვნად მიმაჩნია, ჩატარდეს საფუძვლიანი კვლევა, რომელიც შექმნის მეტ-ნაკლებად ზუსტ სურათს საბჭოთა პერიოდში სხვადასხვა რელიგიური ორგანიზაციისადმი მიყენებულ ზარალის სიდიდეზე. გირჩევთ, კვლევის მონაცემების საფუძველზე გადაწყვიტოთ გააუქმებთ თუ არა 2014 წლის დადგენილებას დამატებით ოთხი რელიგიური დაჯგუფების დაფინანსების შესახებ. თუ გადაწყვეტთ, რომ ზარალის ანაზღაურების გამოისობით არ შეწყვიტოთ მისი მოქმედება, სასურველი იქნება, განსაზღვროთ მისი ვალიდურობის ვადები. 

  რაც შეეხება ზოგად ეკონომიკურ მიდგომას, რომელიც არ გულისხმობს ზარალის ანაზღაურებას, მიზანშეწონილად მიმაჩნია, თითოეული რელიგიური გაერთიანების საქმაინობა იყოს თვით-დაფინანსებაზე და შემოწირულობებზე დაფუძნებული. დასაწყისისთვის ასევე შეგიძლიათ იფიქროთ გერმანული მოდელის გატარებაზე, რომლის მიხედვითაც თითოეული მოქალაქე გადაწყვეტს გადასახადის რა პროცენტი გადაერიცხოს იმ რელიგიურ ორგანიზაციას, რომელსაც ის მიეკუთნება.

   კიდევ ერთი ასპექტი, რომელზეც კონსტიტუციური შეთანხმების გაუქმება აისახება, არის საგანმანათლებლო სისტემა. აღნიშნული კორკონდატის მ-5 მუხლი მართლმადიდებელ ეკლესიას მნიშვნელოვან პრივილეგიებს ანიჭებს საჯარო განათლების სფეროში: ეკლესიის სასწავლო დაწესებულებების განათლების დამადასტურებელი დოკუმენტები, სამეცნიერო ხარისხები და წოდებები ვალიდურადაა მიჩნეული, დაშვებულია მართლმადიდებელი სარწმუნოების ნებაყოფლობით სწავლა საგანმანათლებლო დაწესებულებებში. მსგავსი პრივილეიებით არ სარგებლობენ სხვა რელიგიური ორგანიზაციები.

  რეკომენდაციას ვუწევ, სკოლებში ახალი საგნის დამატებას, რომელიც  მოსწავლეებს სხვადასხვა რელიგიის არსსა და ისტორიაში გაანათლებს. მიმაჩნია, რომ მსგავსი რეფორმა შექმნის მყარ საფუძველს განსხვავებული აღმსარებლობის მქონე ადამიანების მშვიდობიანი თანაცხორებისათვის. ეს არ იქნება რელიგიური ხასიათისა და დატვირთვის მატარებელი საგანი, რომელიც ლოცვით ან სხვა რაიმე რიტუალით უნდა დაიწყოს, არამედ წმინდა საგანმანათლებლო და შემეცნებითი კურსი, რომელიც მოემსახურება ბავშვების ინფორმირებას და არა სხვადასხვა იდეოლოგიის თავს მოხევევას.

  რაც შეეხება ეკლესიის სასწავლო დაწესებულებებს, ვთვლი, რომ თუ ისინი დააკაყოფილებენ საგანმანათლებლო სტანდარტებს, მაშინ მათ მიერ გაცემული დიპლომი ვალიდურად უნდა ჩაითვალოს.

  რელიგიური პოლიტიკის ჩამოყალიბებსას მნიშვნელოვანია განისაზღვროს საჯარო  სივრცეში სხვადასხვა აღმსარებლობის მაიდენტიფიცირებელი ნიშნების მიმართ დამოკიდებულება. ამ საკითხზე რაიმე გადაწყვეტილების მიღებამდე, გირჩევდით, ზემოთ აღწერილი რეფორმების შედეგებს ადროვოთ. რამდენიმე წელში ჩვენ გვექნება სურათი, რომლის მიხედვითაც მივიღებთ გონივრულ გადაწყვეტილებას, უნდა იკრძალებოდეს თუ არა რელიგიური სიმბოლოების ტარება. თუ შექმნილი სიტუაცია ცხადხჰყოფს, რომ მოსახლეობის უმეტესობა არ ემხრობა საკუთარი რელიგიის აფიშირებას, მაშინ მიიღეთ გადაწყვეტლება შესაფერისი სიმბოლოების საჯარო სივრცეში აკრძალვის შესახებ. 

   საბოლოოდ კი უნდა განისაზღვროს სანფორმაციო განზომილებაც. აღნიშნული თავისი ბუნებით ებმის საჯარო სივრცეში აღმსარებლობის გამოხატვა-არ გამოხატვის პრობლემას. მიმაჩნია, რომ ამ შემთხვევაშიც სიტუაცია თავად გვაჩვენებს, რა იქნება უპრიანი. ლიბერალ დემოკრატიულ იდეოლოგიებზე დაფუძნებულ სახელმწიფოში, ბუნებრივია, მასმედია იქნება სრულად დამოუკიდებელი და შესაბამისად სახელმწიფო ვერ განუსაზღვრავს მას რა გააშუქოს და რა არა. ვთვლი, რომ დამოუკიდებელ მაუწყებლობებს აქვთ უფლება სურვილისამებრ მიუდგნენ საკითხს: გააშუქონ რომელი რელიგიის რომელი დღესასწაულიც სურთ, ან სულ არ გააშუქონ არცერთი. სახელმწიფომ კი, მნიშვნელოვანია, ხელი შეუწყოს მასმედიის განვიტარებას, რათა არსებობდეს არჩევანის მრავალფეროვნება მოქალაქეთათვის.

  ამრიგად, საქართველოში დღეს არსებული რელიგიური პოლიტიკა ვერ ახერხებს ქვეყნის იდეოლოგიური პრეფერენციისა თუ საგარეო კურსის შესაფერისი სიტუაციის შექმნას. უმთავრესი პრობლემა, რაზეც ყურადღება უნდა გაამახვილოთ, არის რელიგიურ ორგანიზაციებს შორის არსებული უთანასწორო მდგომარეობის მოსპობა, კერძოდ მართლმადიდებლი ეკლესიის ზღვარსგადასული ძალაუფლების აღკვეთა. ზოგადპოლიტიკური სტრატეგიის შესაბამისად, გირჩევთ, ორიენტირდეთ საქართველოს სეკურალურ სახელმწფოდ ჩამოყალიბებაზე. ვიმედოვნებ, თქვენ მიერ შემუშავებული და გატარებული რეფორმები უზრუნველყოფს საქართველოში მცოვრები სხვადასხვა რელიგიის აღმსარებელთათვის საცხოვრებლად კომფორტული გარემოს შექმნას.

'აღნიშნული ესე შეიძლება არ წარმოადგენდეს ფრანკლინის კლუბის ოფიციალურ პოზიციას. ესე დაწერილია ფრანკლინის კლუბის პროექტ ფრანკლინის თავისუფლების მცველების ფარგლებში.'